Porozumienia kooperacyjne w polskim i europejskim prawie konkurencji

Posted pon., 2014-07-28 19:30

Naturalną konsekwencją rozwoju współczesnych stosunków gospodarczych w skali światowej, a w szczególności procesów globalizacji jest wzrost kooperacji wśród przedsiębiorstw. Zjawisko to jest odpowiedzią na rosnącą presję konkurencyjną na rynku międzynarodowym. Z jednej strony kooperacja prowadzi do znacznych korzyści nie tylko dla przedsiębiorstw współpracujących ze sobą, ale też dla konsumentów, gdyż wzmacnia efektywność przedsiębiorstw, przyczynia się do obniżania cen i umożliwia łatwiejszy dostęp do pewnych produktów. Z drugiej jednak strony często motywem kooperacji jest dążenie do zwiększenia zysku przedsiębiorstwa. W wielu przypadkach kooperacja stanowi swego rodzaju strategię rynkową, której celem nie jest zwiększenie korzyści dla konsumenta, ale dla stron współpracujących ze sobą. Kooperacja, która budzi problemy z punktu widzenia prawa konkurencji, polega na zawieraniu jawnych bądź ukrytych porozumień dotyczących np. podziału rynku, ustalania poziomu i podwyżek cen, ustalania wielkości produkcji.

Prawo konkurencji zakazuje zawierania porozumień kooperacyjnych, a łamanie zakazu jest sankcjonowane. Jednakże osiągania zysków monopolowych nie jest w stanie powstrzymać przedsiębiorstw od zawierania porozumień zakazanych przez prawo konkurencji. Współpraca polegająca m.in. na ustalaniu cen, podziale rynków, ograniczeniu produkcji, ustalaniu wyników przetargów ze względu na jej negatywny wpływ na rynek i na konsumentów jest zabroniona w wielu systemach prawnych. W UE zakaz zawierania takich porozumień przewidują zarówno przepisy prawa europejskiego, jak i prawo krajowe poszczególnych państw członkowskich, a organy antymonopolowe stosują coraz bardziej drakońskie kary. Zasadniczym celem sankcji w sprawach kartelowych jest prewencja. Organy antymonopolowe wskazują, że efektywna walka z przedsiębiorstwami zawierającymi antykonkurencyjne porozumienia powinna mieć charakter prewencyjny, gdyż może zniechęcać do tego typu kooperacji. Główną przesłanką takiego podejścia są trudności w wykrywaniu porozumień (głównie w zebraniu materiału dowodowego, albowiem przedsiębiorstwa często ukrywają dowody zmowy, aby uniknąć kary).

Celem pracy jest ukazanie ograniczających konkurencję form kooperacji i ich skutków w świetle prawa antymonopolowego, a także próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, na ile skuteczna jest aktualna polityka zwalczania porozumień ograniczających konkurencję, a na ile i w jakim zakresie pożądana jest jej rewizja.

W pracy przedstawiono przykładowe rodzaje porozumień ograniczających konkurencję, uwzględniając możliwość kooperacji w formie wspólnego przedsiębiorstwa. Skoncentrowano się jednak na sposobie oceny porozumień ograniczających konkurencję. Uwzględniono tutaj tzw. podejście bardziej ekonomiczne zorientowane na gospodarcze skutki zachowań przedsiębiorstw. Analizę tą uzupełniają dane dotyczące sankcji nakładanych na przedsiębiorstwa przez organy antymonopolowe.

W opracowaniu przyjęto hipotezę, że pomimo dotkliwości sankcji administracyjnych nakładanych na przedsiębiorstwa przez organy ochrony konkurencji, skuteczność polityki zwalczania porozumień ograniczających konkurencję jest raczej ograniczona. Weryfikacja przyjętej hipotezy badawczej zostanie przeprowadzona w oparciu o analizę porozumień przedstawioną w kolejnych częściach pracy. Całość została podzielona na sześć rozdziałów.

Rozdział pierwszy został poświęcony aksjologicznym aspektom prawa konkurencji, istocie efektywności ekonomicznej w prawie konkurencji, a także problemowi terytorialnego zakresu obowiązywania prawa konkurencji UE oraz kryteriom wyznaczającym zakres jurysdykcji organów antymonopolowych (Komisji Europejskiej i krajowych organów ochrony konkurencji w państwach członkowskich).

W rozdziale drugim obok kwestii definicyjnych ukazano złożoność pojęcia „porozumienie”. Zawarto w nim także klasyfikację porozumień w ramach klasycznego podziału na horyzontalne i wertykalne oraz przedstawiono tzw. jednostronne zachowanie przedsiębiorstwa wyznaczające granice pojęcia „porozumienie”. W tej części omówiono również kwestie kooperacji przedsiębiorstw wykonujących zbiorową pozycję dominującą.

Kolejny, trzeci rozdział poświęcony został szczególnemu zagadnieniu – wspólnemu przedsiębiorstwu, które będzie definiowane jako porozumienie, przez które co najmniej dwa niezależne przedsiębiorstwa dążą do częściowej integracji działalności gospodarczej dla osiągnięcia określonych celów ekonomicznych. W praktyce wspólne przedsiębiorstwo obejmuje szeroki zakres działań − od łączeń (fuzji) mających na celu kooperację po inne szczególne funkcje, jak np. działalność badawczo-rozwojowa, wspólna produkcja czy dystrybucja. W tej części pracy ukazano istotę wspólnego przedsiębiorstwa zarówno z punktu widzenia partnerów gospodarczych, jak i organów antymonopolowych. Główną cechą charakteryzującą wspólne przedsiębiorstwo jest ograniczona integracja działalności gospodarczej w połączeniu z utrzymaniem ekonomicznej niezależności stron (niezależności spółek dominujących wspólnego przedsiębiorstwa). Ze względu na te dwie wspólne cechy ten typ porozumienia może powodować wzrost zarówno pozytywnego, jak i negatywnego stosunku do prawa antymonopolowego. Fakt, że założyciele wspólnego przedsiębiorstwa pozostają niezależni, może rodzić obawy z punktu widzenia konkurencji co do zakresu, w którym jego istnienie może jednoczyć interesy ekonomiczne spółek-matek, ułatwiając zawarcie porozumienia ograniczającego konkurencję lub tworzenia antykonkurencyjnych efektów rozlewania (spillover effects).

W rozdziale czwartym natomiast zaprezentowano bardziej ekonomiczne podejście i możliwość wyłączenia porozumienia z zakazu zawartego w art. 101 ust. TUFE i w art. 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (u.o.k.k.). Ukazano tutaj kryteria zastosowania wyłączeń indywidualnych oraz przedstawiono ilościowe narzędzia wykorzystywane przy ocenie możliwości zastosowania wyłączenia grupowego. Ze względu na wielość regulacji dotyczących wyłączeń grupowych ograniczono się do omówienia najnowszych rozporządzeń Komisji Europejskiej obejmujących porozumienia wertykalne i specjalizacyjne.

W rozdziale piątym omówiono mechanizmy stosowania art. 101 ust. 1 TFUE regulowane przez przepisy rozporządzenia 1/2003. W tej części pracy przedstawiono rolę Komisji Europejskiej oraz krajowych organów administracji publicznej i sądów w zwalczaniu porozumień ograniczających konkurencję. Omówiono też zakres i charakter współpracy krajowych organów antymonopolowych w ramach Europejskiej Sieci Organów Ochrony Konkurencji (ESK), a także tryb postępowania w sprawach antymonopolowych. Treścią rozdziału szóstego jest polityka sankcji administracyjnych nakładanych na przedsiębiorstwa uczestniczące w nielegalnych porozumieniach, w której ramach wykorzystuje się instytucję leniency.

W prawie konkurencji UE najważniejszym organem stosującym jego przepisy w praktyce jest Komisja Europejska (jeśli chodzi zarówno o przepisy traktatowe, jak i przepisy prawa wtórnego). Ekonomiczne znaczenie niektórych jej decyzji potwierdza, że niewątpliwie w systemie trójpodziału władzy, nie realizuje ona samodzielnie władzy wykonawczej (nie jest quasi-rządem). Wykonuje jednak prawo inicjatywy ustawodawczej i niektóre kompetencje typowej władzy wykonawczej (decyzje w rozumieniu art. 288 TFUE są zgodne z naturą prawną decyzji administracyjnych). Stanowi też w pewnym sensie quasi władzę sądowniczą, zwłaszcza gdy chodzi o skargi na sprzeczne z zasadami konkurencji porozumienia lub inne praktyki przedsiębiorstw. Wiążące akty prawne Komisji ze względu na art. 263 TFUE mogą zostać zbadane przez TSUE.

W pracy zastosowano metodę dogmatyczną, przy czym analiza przepisów prawnych została uzupełniona o analizę i interpretację decyzji Komisji Europejskiej, decyzji Prezesa UOKiK oraz orzeczeń sądowych.

Porozumienia kooperacyjne w polskim i europejskim prawie konkurencji

Spis treści

Ostatnio w blogach