Rozwój idei praw autorskich: od starożytności do II wojny światowej

Posted pt., 2013-08-23 22:47

Autor i dzieło to fundamentalne pojęcia, wokół których zbudowana jest koncepcja współczesnego prawa autorskiego. Jednak nowoczesna koncepcja autorstwa i utworu, jako emanacji sfery wewnętrznej człowieka, naznaczonej piętnem oryginalności pojawiła się dopiero w epoce oświecenia. Nie bez powodu Michel Foucault w związku z tym stwierdza, że w perspektywie zmian historycznych kategoria autora, czy – jak on to określa funkcji autora – nie wydaje się nienaruszalna w zakresie jej kształtu, złożoności, a nawet samego istnienia. Teksty, zaliczane obecnie do kategorii „literackich”, jak opowieści, bajki, epopeje, tragedie, komedie, były niegdyś odbierane, wprowadzane do obiegu, wartościowane bez uwzględniania autorstwa. Anonimowości tych utworów nie uważano za problem, a jedyną gwarancję zdatności stanowiła ich prawdziwa lub domniemana dawność. Francuski filozof jest przekonany, że można nawet wyobrazić sobie kulturę, w której dyskursy krążyłyby „bez najmniejszej troski o autora”.

Pojęcie autora jest więc związane z pewnym uchwytnym momentem indywidualizacji w historii idei, poznania, literatury, historii filozofii i nauki. W przekonaniu Foucaulta również dzisiaj, gdy tworzy się historię jakiegoś pojęcia, gatunku literackiego lub gałęzi filozofii, można wyraźnie zauważyć, że są one „całkowicie podporządkowane owej pierwotnej, niewzruszonej i fundamentalnej całości, jaką stanowi autor i jego dzieło”. Te ogólne uwagi są niewątpliwie cenne i znajdą swe potwierdzenie na kartach niniejszej książki. Z jedną istotną, z pewnością oryginalną myślą Foucaulta nie mogę wszak zgodzić się w pełni: choć oczywiście ma on rację, że forma własności autorskiej jest historycznie wtórna wobec opisywanego przez kodeksy karne przywłaszczenia, to jednak narodzin autora nie można mechanicznie łączyć z kwestią możliwości przypisania komuś winy za stworzone dzieło. Foucault spojrzał na ten złożony proces typowo inkwizytorskim i cenzorskim okiem. Jego zdaniem teksty, książki, wypowiedzi zaczęły posiadać autorów – radykalnie odmiennych od mitycznych bądź sakralnych postaci – w chwili, gdy możliwe stało się ukaranie autora za wypowiedź, którą odbierano jako przekroczenie granic. Jak argumentuje on, wypowiedź w naszej i wielu innych kulturach nie była u swych początków wytworem, rzeczą lub dobrem, lecz aktem – aktem umieszczonym między biegunami sacrum i profanum, prawa i bezprawia, religii i bluźnierstwa. Ostatecznie dochodzi zaś do takiej konkluzji: „Z historycznego punktu widzenia, zanim stała się ona dobrem włączonym w wymienny obieg własności, była gestem nader ryzykownym”. Pogląd Foucaulta, nie chcę go nazwać wprost pesymistycznym, czy nawet fatalistycznym, odzwierciedla jednak głównie kontekst władzy, religijnej i świeckiej, zorganizowanego nadzoru nad jednostką i światem jej myśli wyrażonym na zewnątrz, nie zaś wewnętrzny rozwój kultury i człowieka, postępującą indywidualizację jego osobowości i wiele innych czynników, w szczególności o charakterze gospodarczym. Staram się je wyeksponować w tej książce.

Rozwój idei praw autorów zanalizuję na kilku płaszczyznach: w szczególności prawa, a także w pewnym zakresie kultury, estetyki, filozofii, psychologii, jak również w kilku zasadniczych etapach. Przedstawiam więc jej początki, z uwzględnieniem odmiennej drogi wybranych kultur Wschodu, utrzymującej swoje znaczenie aż do XIX, a nawet XX w., oraz przejawy ochrony praw osobistych autorów i rozwój patronatu w starożytnej Grecji i w Rzymie (rozdział I). Następnie poddaję analizie patronat (mecenat), przywileje i normy ogólne dotyczące stworzenia dzieła i uprawnień autora w Europie od XV do XVIII w. (rozdział II). Dalej przechodzę do narodzin nowoczesnej idei prawa autorskiego, od 1710 r., która dała początek tak zwanemu okresowi ustawodawstw narodowych (rozdział III), a wreszcie do ukształtowania się współczesnego prawa autorskiego, z jego myślą umiędzynarodowienia ochrony prawnoautorskiej (rozdział IV). Osobno, bynajmniej nie tylko ze względu na chęć wyeksponowania rodzimej myśli prawniczej, przedstawiam wkład Polski w rozwój koncepcji prawa autorskiego (rozdział V).

Leonard Górnicki

*****

Tytuł: Rozwój idei praw autorskich: od starożytności do II wojny światowej

Autor: Leonard Górnicki

Recenzent: prof. dr hab. Tomasz Kruszewski

Temat i słowa kluczowe: prawo autorskie

Opis: Punkt ciężkości tej pracy nie leży w przedstawieniu historii prawa autorskiego, a zwłaszcza dziejów światowych ustawodawstw i doktryny prawa. Chodzi bardziej o próbę ukazania prawa, w nakreślonym tu zakresie obserwacji naukowej, jako zjawiska kulturowo-cywilizacyjnego i interakcji pomiędzy prawem a innymi regułami kształtującymi życie społeczne.

Wydawca: Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa

Identyfikator: ISBN 978-83-61370-89-5; oai:www.bibliotekacyfrowa.pl:42471

Miejsce wydania: Wrocław

Data wydania: 2013

Prawa: © Copyright by Leonard Górnicki

Korekta: Aleksandra Dorywała

Skład i opracowanie techniczne: Anna Lenartowicz, Tomasz Kalota - eBooki.com.pl

Dostęp online: http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/41089

*****